پنجمین بخش آموزش مهارت خواندن (Reading)، بهبود مهارت‌های درک مطلب است. درک مطلب توانایی درک، تجزیه و تحلیل، ترکیب و استفاده از چیزهایی است که شما مطالعه کرده‌اید. بدون درک مطلب، هیچ فایده‌ای برای خواندن متن وجود ندارد. Bonnie Terry (درمانگر آموزشی) می‌گوید: سال‌ها پیش دانش‌آموزی داشتم که وقتی متن را با صدای بلند می‌خواند خیلی خوب به نظر می‌رسید و من نمی‌دانم که چرا در مورد او این‌گونه فکر می‌کردم. بعد، از او در مورد چیزهایی که خوانده بود، سؤال کردم. او تنها توانست به یکی از سؤال‌ها جواب بدهد.
او به بیان دقیق‌تر یک Caller (کسی که متن انگلیسی را خیلی روان می‌خواند ولی درک کمی نسبت به آن دارد) محسوب می‌شود نه یک Reader (کسی که علاوه بر خواندن روان متن، آن را درک می‌کند). یک خواننده خوب، متنی که قبلا خوانده است و متنی که الآن در حال خواندن آن است را به خوبی درک می‌کند. بنابراین، من کار تدریس را در آن لحظه قطع کردم چون باید به آن دانش‌آموز یاد می‌دادم که چطور چیزی را که می‌خواند، درک کند.
تحقیقات نشان می‌دهند که استفاده از سازمان دهنده‌های گرافیکی (Graphic Organizers)، نقشه ذهنی یا نقشه داستان به کنترل آنچه خوانده‌اید کمک بزرگی می‌کنند. سازمان دهنده‌های گرافیکی به شما این امکان را می‌دهند که به راحتی یادداشت بردارید و آنچه را که می‌خوانید در قالب یک نمایش گرافیکی یا ساختار داستانی به نمایش بگذارید. خلاصه کردن، پاسخ دادن به سؤالات و ایجاد سؤالات با استفاده از سازمان دهنده‌های گرافیکی بسیار آسان‌تر است. این‌ها همگی از بخش‌های حیاتی و مهم درک مطلب محسوب می‌شوند.
۶ ترفند کلیدی برای بهبود درک مطلب
- نظارت بر درک مطلب
- استفاده از سازمان دهنده‌های گرافیکی و معنایی
- پاسخ دادن به سؤالات
- ایجاد سؤالات
- تشخیص ساختار داستان و دیگر ساختارهای متن
- خلاصه‌سازی
۵ فعالیت برای بهبود درک مطلب
- در هنگام خواندن متن به دنبال پاسخ برای این ۵ سؤال اصلی بگردید:
- چه کسی؟ – اسم‌ها یا فاعل‌ها: مردم و اشیا.
- چه چیزی؟ – افعال یا رویدادهایی که در حال رخ دادن هستند.
- کجا؟ – مکان‌هایی که وقایع در آن‌ها رخ می‌دهند.
- چه زمانی؟ – گذشته، حال یا آینده.
- چرا؟ – چه چیزی باعث رخ دادن این اتفاقات شد؟
- چگونه؟ – اتفاقات چگونه رخ می‌دهند؟
- وقتی متن را می‌خوانید به دنبال توصیف‌گرها (Descriptors) بگردید.
توصیف‌گرها همان صفات و قیدها هستند. آن‌ها به توصیف فاعل‌ها و رویدادهای موجود در متنی که می‌خوانید، کمک می‌کنند. آن‌ها به شما کمک می‌کنند که تصویر ذهنی خود را هنگام خواندن متن، ترسیم کنید. این‌ها می‌توانند رنگ‌ها، اعداد، شکل‌ها، اندازه‌ها و جهت‌ها باشند.
- با یک سازمان دهنده گرافیکی یادداشت بردارید و همان‌طور که متن را می‌خوانید، تصویر بکشید.
سازمان دهنده‌های گرافیکی می‌توانند به شما کمک کنند که یادداشت‌ها و افکار خود را در مورد آنچه می‌خوانید با قرار دادن اطلاعات در طرحی که درک آن آسان است، سازمان‌دهی کنید. ما از این روش استفاده می‌کنیم تا مهارت‌های مطالعه خود را بهتر کنیم. این سازمان دهنده‌های گرافیکی می‌توانند به شما کمک کنند که از داستان‌های ساده، پاراگراف‌ها، کتاب‌های درسی، کل مطالب موجود در کتاب‌ها و چیزهای دیگر یادداشت‌برداری کنید. با قرار دادن اطلاعات در یک سازمان دهنده گرافیکی، شما می‌توانید به وضوح اطلاعات را سازمان‌دهی کرده و سطح بهتری از مهارت درک مطالب را کسب کنید.
فراموش نکنید که هنگام یادداشت‌برداری، تصویر بکشید. تحقیقات نشان داده‌اند که تصویرسازی به صورت عینی می‌تواند به شما کمک کند مطالب را حتی بیش از نوشتن کلمات به ذهن بسپارید (Jeffrey D. Wammes, Melissa E. Meade, and Myra A. Fernandes).
- آنچه را که می‌خوانید، مجسم کنید.
کتاب‌ها همیشه بهتر از فیلم به نظر می‌رسند، آیا این‌طور نیست؟ تصاویری که ما می‌توانیم در ذهن خود با خواندن کلمات نویسنده، مجسم کنیم، بسیار واضح، روشن و پویا هستند. نویسنده به خواننده اجازه می‌دهد تا با پر کردن جزئیات از دست رفته، کارگردان این داستان باشد. تجسم یک تصویر واقعی از آنچه شما می‌خوانید، به ایجاد ارتباط بین حافظه بصری شما و مهارت‌های درک مطلب کمک می‌کند. زمانی که سعی می‌کنید بخشی از داستان را به یاد آورید، می‌توانید به تصویری که در ذهنتان ایجاد کرده‌اید، برگردید.
- همان‌طور که متن را می‌خوانید از خودتان سؤالاتی بپرسید.
بسیار مفید است که در حین خواندن متن از خود سؤالاتی بپرسید. این کار به ایجاد و حفظ درک مطلب در ذهن شما با استفاده از فراخوانی فعال به جای خواندن متن به صورت منفعل، کمک می‌کند.
- آیا من در حین خواندن، می‌توانستم وقایع داستان را پیش‌بینی کنم؟
- شخصیت اصلی چه کسی بود؟
- او با چه مشکلاتی مواجه شد؟
- مشکل چگونه حل شد؟
- بعد از این چه اتفاقی ممکن است بیفتد؟
- من دوست دارم چه چیز دیگری را در مورد داستان بدانم؟
- دوست دارم چه چیزی را در مورد داستان تغییر دهم؟
- اگر من رویدادهای داستان را تغییر می‌دادم، آیا همه‌چیز یکسان باقی می‌ماند یا پایانی متفاوت خواهد داشت؟ پایان کار چه خواهد بود؟
- کدام بخش از دانشی که من قبلا آن را کسب کرده بودم، به من کمک کرد تا متن را درک کنم؟
- آیا از این داستان خوشتان آمد یا نه؟ سعی کنید یک پاسخ عاطفی (Emotional Response) به آنچه می‌خوانید پیدا کنید. وقتی در مورد چیزی که می‌خوانید، احساسی پیدا می‌کنید، به احتمال زیاد آن را راحت‌تر به یاد می‌آورید، حتی اگر آن را دوست نداشته باشید!
بازی‌ها می‌توانند مهارت‌های درک مطلب را بهبود بخشند
بازی کردن به کودکان کمک می‌کند تا تعدادی از مهارت‌های خود را بهبود ببخشند و نحوه کنار آمدن و تعامل با دیگران را یاد بگیرند. زمانی که با دیگران بازی می‌کنید، از نگاه کردن به دیگران زمانی که نوبت آن‌ها است، یاد می‌گیرید و آن‌ها از شما، زمانی که نوبت شماست یاد می‌گیرند. این چیزی است که آموزش متقابل (Reciprocal Teaching) و یادگیری متقابل (Reciprocal Learning) نامیده می‌شود.
حالا، اگر بخواهید از بازی‌های آموزشی برای آموزش مهارت‌های خاص استفاده کنید، چه اتفاقی می‌افتد؟ شما می‌توانید از این کار سود بیشتری ببرید. شما این فرصت را خواهید داشت که هم از بازی کردن لذت ببرید و هم مهارت‌های خود را بهبود ببخشید.
Bonnie Terry می‌گوید: یکی از راه‌های مورد علاقه من به عنوان یک آموزگار زبان انگلیسی، برای کمک به دانش‌آموزان در یادگیری مهارت‌های درک مطلب، یک بازی جالب به اسم منطقه درک مطلب (The Comprehension Zone) است. این بازی سه سطح مطالعه مختلف دارد؛ داستان‌های کوتاه درباره سیارات (پایه دوم – سوم)، آمار تاریخی آمریکا (پایه چهارم تا ششم) و چهره‌های تاریخی جهانی (پایه هفتم تا بزرگ‌سالان). هر بازیکن متن کوتاهی را می‌خواند و سپس به سؤالاتی در مورد ایده اصلی داستان و جزئیات موجود در داستان پاسخ می‌دهد.
همچنین شما می‌توانید با استفاده از این بازی روی درک مطلب شنیداری کار کنید که در آن یک نفر متن را می‌خواند و بازیکن به سؤالات مربوط به متن پاسخ می‌دهد. اگر فرد به درستی به سؤالات پاسخ دهد، می‌تواند بازیکن خود را به سمت انتهای صفحه بازی حرکت دهد. شما با استفاده از این بازی نه تنها به خانواده خود کمک خواهید کرد که مهارت‌های درک مطلب خود را بهبود ببخشند، بلکه زمانی را با فرزندان خود صرف خواهید کرد.
سایت Raising Olives (خانواده بزرگ تحصیل در خانه) در مورد بازی منطقه درک مطلب این‌گونه نظر داده است: همه بچه‌های کلاس اول قادر به بازی با یکدیگر بودند. بچه‌های بزرگ‌تر (۱۰، ۱۱ و ۱۳) قادر بودند که به راحتی فعالیت‌های درک مطلب را در تمام سطوح کارت‌ها تکمیل کنند، اما از کار بر روی توالی بازی لذت می‌بردند. فرزندان ۹ ساله از بازی با کارت‌های کلاس هفتم تا دوازدهم خوشحال بودند. بازی به اندازه‌ای برای بچه‌ها جالب بود که آن‌ها می‌خواستند چندین بار بازی کنند، حتی زمانی که بازی تازگی خودش را از دست می‌داد.
بازی منطقه درک مطلب: نسخه Rocket Rap نتایج فوق‌العاده‌ای برای یکی از بچه‌ها داشت. ما با او سال‌ها با استفاده از منطقه درک مطلب کار می‌کردیم. من اغلب از آن متنی که برای او می‌خواندم، نقاشی می‌کشیدم، متن را همراه با او اجرا می‌کردم و هر زمان که می‌خواستم یادگیری شنوایی او را بررسی کنم، از او سؤال می‌کردم. او به سادگی فقط در این حیطه قرار میگرفت، بدون آنکه بداند و بدون آنکه ما تلاش خاصی کنیم. من مشتاق بودم ببینم که او چگونه با بازی منطقه درک مطلب پیشرفت می‌کند.
برای ۸ نفر از کودکان این بازی یک فعالیت سرگرم‌کننده و مفید خواهد بود، اما برای یک کودک، با این نتایجی که به دست آوردیم، این بازی بسیار موفقیت‌آمیز نتیجه داده است. ما چیزهای مشابه را در گذشته امتحان کرده‌ایم و سال‌ها بر روش‌های مختلف برای آموزش هرچه بهتر این مسئله تمرکز کرده‌ایم، اما منطقه درک مطلب اولین فعالیتی است که موفق بوده است.
نوشته پنج فعالیتی که مهارت‌های درک مطلب شما را بهبود می‌دهند اولین بار در آموزش زبان – گلدفیش پدیدار شد.
