زبان‌آموزان چطور می‌توانند مهارت شنیداری خود را بهبود دهند؟ در این مقاله مدرس زبان انگلیسی آقای رافائل احمد چند استراتژی مهم را برای تقویت مهارت شنیداری و گوش دادن تشریح کرده است.
چرا شنیدن مهم است؟
اگر بدانید که هر فرد بزرگسال ۴۵% از وقتش در ارتباطات را صرف گوش دادن می‌کند، توضیح اهمیت شنیدن دشوار نخواهد بود. حرف زدن ۳۰% و خواندن و نوشتن به ترتیب ۱۶ و ۹ درصد زمان ارتباطات را به خود اختصاص می‌دهند.
با وجود اهمیتی که مهارت شنیدن دارد، زبان‌آموزان و معلم‌های زبان غالباً به اندازه‌ای که باید به آن توجه نمی‌کنند. نکته جالب‌تر اینجاست که زبان‌آموزان غالباً لیسنینگ را دشوارترین مهارت زبان انگلیسی می‌دانند.
چالش‌های شنیدن برای زبان‌آموزان
یک فرد ممکن است برای درک یک سخنرانی، ارائه شفاهی و مکالمه که به زبان دیگری انجام می‌شود دچار مشکل شود، حتی گاهی وقتی این موارد با زبان مادری نیز انجام می‌شوند فرد ممکن است دچار مشکلاتی بشود. گوینده، شرایط و خود شنونده همگی می‌توانند عامل این مشکلات باشند.
این عوامل شامل مواردی مثل سرعت بالای گوینده، نویز موجود در پس‌زمینه، کم بودن شواهد بصری (مثلاً در مکالمه تلفنی)، محدودیت دایره لغات زبان‌آموز، نداشتن دانش کافی به موضوع بحث و ناتوانی در تمیز دادن صداها می‌شوند.
از آنجایی که مشکلاتی که عامل آن‌ها شرایط محیطی و گوینده هستند تحت کنترل شنونده نیستند، استراتژی‌هایی وجود دارند که به زبان‌آموز برای تقویت مهارت شنیداری کمک می‌کنند.
۱) حدس زدن محتوا
فرض کنید تلویزیون را روشن می‌کنید و یک مرد را می‌بیند که کت و شلوار پوشیده و در مقابل یک نقشه بزرگ با علایم خورشید، ابر و رعد و برق ایستاده است. فکر می‌کنید می‌خواهد در مورد چه چیزی صحبت کند؟ به احتمال بسیار زیاد موضوع این برنامه پیش‌بینی هواست. شما انتظار خواهید داشت کلماتی مثل sunny، windy و overcast را بشنوید. شما احتمالاً جملاتی را که بیانگر وضعیت آب و هوا در قالب افعال زمان آینده هستند خواهید شنید، جملاتی مثل:
It’ll be a cold start to the day
There’ll be showers in the afternoon
غالباً با توجه به نوع محتوا (گزارش اخبار، تدریس دانشگاهی یا خرید از سوپرمارکت) می‌توانید نوع کلمات و سبک گفتار گوینده را حدس بزنید. علم و دانش ما کمک می‌کند تا اطلاعاتی را که قرار است بشنویم حدس بزنیم. وقتی موضوع یک سخنرانی یا مکالمه را حدس می‌زنیم، همه کلمات مربوط به آن که در حافظه داریم فعال می‌شوند تا به درک بهتر آنچه می‌شنویم کمک کنند.
حدس زدن محتوا را تمرین کنید
یک کلیپ در یوتیوب یا یک برنامه ضبط شده تلویزیونی را تماشا یا گوش کنید. بعد از هر چند جمله پخش آن را متوقف کنید. سعی کنید حدس بزنید چه اتفاقی خواهد افتاد و گوینده در ادامه چه خواهد گفت.
نکته
اگر آزمون شنیداری می‌دهید، ابتدا تمام سؤال‌ها را بررسی و مرور کنید و سعی کنید حدس بزنید که چه نوع اطلاعاتی را باید از لیسنینگ استخراج کنید. برای مثال یک سؤال را که با How many … ? آغاز می‌شود در نظر بگیرید، در این صورت شما باید به دنبال شنیدن یک عدد یا تعداد چیز خاصی باشید.
۲) گوش دادن به جان کلام (لب محتوا)
تصور کنید یک ابرقهرمان هستید که در آسمان پرواز می‌کنید. از آن بالا می‌توانید شکل کلی منطقه‌ای را که بر فراز آن هستید ببینید، می‌توانید تراکم جمعیت منطقه را تشخیص دهید و نوع خانه‌های آن را مشخص کنید.
هنگام شنیدن نیز می‌توانید شکل کلی متن را برای خود تصویر کنید، ولی با یک تفاوت و آن هم این است که اطلاعات دنباله‌وار می‌آیند. در این دنباله کلماتی وجود دارند که می‌توانند به شکل‌دهی تصویر کلی متن کمک کنند. ما به این کار گوش دادن به جان کلام (لب محتوا) می‌گوییم.
برای مثال هر یک از کلمات food، friends، fun، park و sunny day معانی خاص خود را دارند ولی وقتی در یک دنباله کننار هم قرار می‌گیرند، یک پیک نیک را تداعی می‌کنند.
گوش دادن به جان کلام را تمرین کنید
یک ویدیوی کوتاه درباره موضوعی که برایتان جذاب است و زیرنویس نیز دارد، انتخاب کنید. از عنوان ویدیو برای حدس زدن موضوع و محتوای آن استفاده کنید. به ویدیو گوش بدهید تا کلمات اصلی محتوا را حدس بزنید. یک بار دیگر و با توجه به زیرنویس فایل را گوش کنید و مشخص کنید چه تعداد از کلمات را درست حدس زده‌اید. بعد از یک هفته دوباره این تمرین را با همین ویدیو تکرار کنید.
نکته
وقتی کلمات جدیدی را یاد می‌گیرید، سعی کنید آن‌ها را با سایر کلماتی که در یک زمینه هستند در قالب یک گروه دسته‌بندی کنید. استفاده از ابزار نقشه ذهنی (mind map) برای این کار بسیار مناسب است.
۳) شناسایی واژگان راهنما (signalposts)
دقیقاً مثل چراغ راهنما که در خیابان‌ها هستند و به جریان ترافیک کمک می‌کنند، واژگان راهنما نیز در زبان وجود دارند که به درک لیسنینگ کمک می‌کنند. این کلمات که مفاهیم را به هم مرتبط می‌سازند به ما در درک منظور گوینده کمک می‌کنند. این امر اهمیت ویژه‌ای در ارائه‌ها و لکچرها دارد.
برای مثال اگر یک استاد دانشگاه بگوید: I am going to talk about three factors affecting global warming…. سپس باید احتمالاً عباراتی مثل first of all، moving on to و in summary را بشنوید که قسمت بعدی سخنرانی را مشخص می‌کنند. کلمات و عبارات دیگری نیز می‌توانند چنین عملکردی داشته باشند. برای مثال می‌توان به موراد زیر اشاره کرد:
عباراتی که برای توضیح بیشتر به کار می‌روند مثل in other words و to put it another way
عباراتی که برای مثال زدن استفاده می‌شوند مثل to illustrate this و for example
تشخیص واژگان راهنما را تمرین کنید
اکثر کتاب‌های آموزش زبان انگلیسی شامل یک CD و متن لیسنینگ‌ها هستند. یک مثال از یک ارائه تجاری و یا آموزشی پیدا کنید و ببینید که چند واژه راهنما را می‌توانید تشخیص دهید، اگر لازم شد فایل را بیش از یک بار گوش کنید. سپس یادداشت‌های خود را با متن فایل مقایسه کنید.
نکته
در دفتر یادداشت خود واژگان راهنما را بر حسب نوع عملکردشان دسته‌بندی کنید و اگر مورد جدید مشابهی یافتید آن را به لیست اضافه کنید.
۴) گوش دادن به جزئیات
تصور کنید که یک کارآکاه هستید و می‌خواهید نگاه دقیق‌تر و نزدیک‌تری به ساختمان‌هایی بیندازید که وقتی ابرقهرمان بودید آن‌ها را از بالا دیده بودید. این بار به جای اینکه دنبال تصویر کلی متن باشید به دنبال موارد خاص و ویژه هستید و بقیه موارد به کارتان نمی‌آیند.
وقتی به جزئیات گوش می‌کنید.به دنبال شنیدن نوع خاصی از اطلاعات هستید؛ شاید یک عدد، یک اسم یا یک چیز خاص. می‌توانید از هر چه که مرتبط به نظر نمی‌رسد صرف نظر کنید. با این کار می‌توانید جستجوی خود را به جزئیاتی که می‌خواهید محدود کنید.
در یک آزمون لیسنینگ اگر از شما خواسته شد که سن یک فرد را بنویسید، به دقت به کلماتی که مربوط به سن می‌شوند گوش دهید (old، young، years، date of birth و …) و یا به دنبال شنیدن یک عدد باشید که می‌تواند بیانگر سن آن فرد باشد. اگر در حال گوش دادن به یک مکالمه هستید، احتمالاً خواهید شنید که یک نفر سؤالی می‌پرسد که با How old …? شروع می‌شود.
گوش دادن به جزئیات را تمرین کنید
نوع اطلاعاتی که می‌خواهید جزئیات آن را بفهمید مشخص کنید و برنامه‌هایی را تماشا کنید که در مورد آن صحبت می‌کنند. برای مثال برای جزئیات مربوط به وضعیت آب و هوا می‌توانید یک گزارش هواشناسی را تماشا کنید. همچنین برای جزئیات نتایج مسابقات ورزشی اخیر می‌توانید یک اخبار ورزشی را دنبال و تماشا کنید.
نکته
اگر آزمون لیسنینگ می‌دهید، به محض دریافت برگه سؤالات، سؤالات را مرور کنید. زیر کلمات مهم خط بکشید و مشخص کنید باید به دنبال یافتن و شنیدن چه نوع جزئیاتی در لیسنینگ باشید.
۵) استنتاج معنی
تصور کنید به مسافرت توریستی در کشوری رفته‌اید که مردم آن به زبان شما صحبت نمی‌کند. در یک رستوران، کارت اعتباری را برای پرداخت صورتحساب تحویل می‌دهید، اما به نظر می‌رسد که مسئول دریافت چیزهایی شبیه به اینکه تراکنش ناموفق بوده است می‌گوید. حتی اگر کلمات او را درک نکنید، احتمالا می‌توانید نتیجه بگیرید که رستوران کارت اعتباری شما را نمی‌پذیرد و به جای آن باید هزینه را با پول نقد پرداخت کنید.
این تکنیک استنتاج معنی است: با استفاده از سرنخ‌ها و دانش قبلی در مورد یک وضعیت برای پی بردن به معنی آنچه که می‌شنویم اقدام می‌کنیم.
به طور مشابه، ما می‌توانیم رابطه بین افراد را بدون نیاز به درک مستقیم مکالمه و رابطه آن افراد و با کمک واژه‌هایی که از آن‌ها استفاده می‌کنند، پیدا کنیم. مکالمه زیر را ببینید:
A: Tom, did you do your homework?
B: I did, sir, but the dog ate it.
A: That’s a terrible excuse. You’ll never pass your exams if you don’t work harder.
ما می توانیم با استفاده از کلمات homework و exams نتیجه بگیریم که این یک مکالمه بین یک دانش‌آموز و یک معلم است. با استفاده از سرنخ‌های متنی و دانشمان در مورد جهان، می‌توانیم بگوییم چه کسی صحبت می‌کند و چه چیزی در حال وقوع است.
استنتاج معانی را تمرین کنید
یک کلیپ یوتیوب از یک نمایش تلویزیونی محبوب، به عنوان مثال Friends، پیدا کنید. اکنون، به جای تماشای آن، فقط به گفتگو گوش دهید. چقدر می‌توانید درباره آنچه در حال وقوع است، اینکه چه کسانی در حال صحبت کردن هستند و ارتباط بین آن‌ها بفهمید؟ حالا برای بار دوم به کلیپ گوش کنید اما این بار آن را تماشا نیز بکنید. آیا نتیجه‌گیری شما درست بود؟
نکته
دفعه بعد که کلمه‌ای را می‌شنوید و معنی آن را نمی‌فهمید، سعی کنید به کمک زمینه یا وضعیت معنی آن را حدس بزنید. اما اگر اولین بار متوجه معنی کلمه نشدید نگران نشوید. مانند تمام چیزهای زندگی، هرچه بیشتر تمرین کنید، بهتر متوجه می‌شوید.
خلاصه
این استراتژی‌ها مستقل از هم نیستند و به تنهایی نتیجه نمی‌دهند. در حالی که پیش‌بینی عمدتا یک مهارت است که باید پیش از گوش دادن به کار گرفته شود، دیگر مهارت ها باید به طور همزمان برای رسیدن به بهترین نتیجه در هنگام گوش دادن استفاده شوند.
نوشته پنج مهارت ضروری خوب گوش دادن برای زبان آموزان اولین بار در آموزش زبان – گلدفیش پدیدار شد.
